ایران و افزایش تولید اورانیم نزدیک به غنای لازم برای بمب اتمی

ایران در میانه‌ی جنگ در خاورمیانه چرخشی نگران‌کننده در سیاست هسته‌ای خود انجام داده و تولید اورانیم با غنای بالا را پس از ماه‌ها کاهش، سه برابر کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (آباا) در اظهارنظر عمومی نادری در تاریخ 5 دی 1402، گزارش‌های رسانه‌ای در مورد افزایش آهنگ تولید اورانیم 60درصد غنی‌شده‌ی ایران از 3 کیلوگرم پیشین به 9 کیلوگرم در ماه را تایید کرد.   

ایران از پیش آنقدر اورانیم 60درصد غنی‌شده دارد که اگر تصمیم بگیرد این ذخیره را در یک فرایند کوتاه دو هفته‌ای بازهم بیشتر غنی کند، برای ساخت سه بمب هسته‌ای کافی باشد. بنابراین افزایش تولید در کارخانه‌های نطنز و فردو، بر ذخایر موجود اورانیم غنی‌شده با کارایی بالقوه برای ساخت بمب خواهد افزود. ایران در حالی منکر تلاش برای ساخت جنگ‌افزارهای هسته‌ای است که هیچ کاربرد دیگری برای این مقدار زیاد از اورانیم تا این حد غنی‌شده ندارد.   

اورانیم طبیعی بیشتر از ایزوتوپ غیرشکافت‌پذیر یو-۲۳۸ تشکیل شده که برای ساخت بمب اتمی مناسب نیست. ایزوتوپ شکافت‌پذیر یو-۲۳۵ در نسبت‌های بسیار کوچک‌تری یعنی ‌فقط هفت اتم از هر هزار اتم، یعنی نسبت 7 به 993، یا ۰٫۷ درصد، در اورانیم طبیعی موجود است و مراحل اولیه غنی‌سازی این ماده می‌تواند ماه‌ها طول بکشد. هدف نخست معمولا رسیدن به نسبت 7 به 193 است، یعنی تولید اورانیم ۳٫۵ درصد غنی‌شده، که برای سوخت نیروگاه‌های برق اتمی مناسب است. وقتی غنی‌سازی به نسبت 7 به 5، یعنیاورانیم با غنای ۶۰ درصد، رسید، تنها حدود دو هفته بیشتر فرآوری نیاز است تا اورانیم با غنای تسلیحاتی ۹۰ درصد (7 به 1) تولید شود. (برای اطلاعات بیشتر درباره روند غنی‌سازی به اینفوگرافی انستیتو واشنگتن یا مطلب مرتبط با آن واژه‌نامه هسته‌ای ایران نگاه کنید.).

بسته به میزان پیچیدگی طراحی یک جنگ‌افزار هسته‌ای عملیاتی، "جرم بحرانی" مورد نیاز تقریبا ۱۵ کیلوگرم اورانیم 90درصد غنی‌شده است، که تقریبا به اندازه یک گریپ‌فروت می‌شود. در ماه فوریه، یک بازرس آباا متوجه تغییراتی در لوله‌کشی سانتریفیوژهای ایران شد که نشان می‌داد ایران به سطح غنی‌سازی بیش از ۸۰ درصد رسیده است. اما در تابستان امسال سطح غنی‌سازی و آهنگ تولید کاهش یافت؛ چرخشی که دیپلمات‌ها آن را به گفتگوهایی پنهانی میان آمریکا و ایران نسبت ‌دادند که موجب آزادی چندین شهروند آمریکایی زندانی در ایران در ازای دسترسی بیشتر تهران به درآمدهای نفتی مسدودشده‌اش شد.

اما در ماه سپتامبر ایران اعطای ویزا به باتجربه‌ترین بازرسان آژانس را متوقف کرد، و در ماه نوامبر ‌ــ‌تنها چند هفته پس از حمله‌ حماس، سازمان تروریستی مورد حمایت ایران، به اسراییل که منجر به جنگ غزه شد‌ــ‌ آژانس متوجه تغییری در سطح تولید اورانیم با غنای بالا در ایران شد، که آن را وادار کرد تا در 28 آذر و 3 دی 1402 افزایش آهنگ تولید در نطنز و فردو و ذخایر موجود را راست‌آزمایی کند.

طول دوره‌ای که ایران برای تولید مواد هسته‌ای با غنای مناسب برای ساخت جنگ‌افزار اتمی نیاز دارد به ‌طور نگران‌کننده‌ای کوتاه شده، اما این  بدین معنی نیست که ایران به عملیاتی کردن یک جنگ‌افزار واقعی نزدیک است. حکومت ایران برای ساختن یک بمب اتمی متعارف باید گاز اورانیم ۹۰ درصدی تولیدشده در تاسیسات سانتریفیوژ خود را به قالب دو نیمکره فلزی در بیاورد و آن‌ها را درون مجموعه‌ای پیچیده از مواد منفجره نصب کند. چالش‌های مربوط به طراحی کردن چنین دستگاهی برای قرار گرفتن در سرجنگی یک موشک بالستیک به گونه‌ای که بتواند فشارهای پرتاب، خروج از جو و ورود دوباره به داخل جو را تحمل کند بسیار است. با این حال، ایران می‌تواند برخی از این چالش‌ها را با اتکا به توسعه مداوم فناوری موشکی خود برطرف کند.  

زمان رسیدن ایران به "آستانه تسلیح" اتمی (nuclear breakout) هر چه که باشد، تهدید جنگ با اسراییل رو به افزایش است. در 4 دی، یوآو گالانت وزیر دفاع به یک کمیته پارلمانی اسراییل گفت که اسراییل با یک جنگ چندجبهه‌ای روبه‌روست و تکرار کرد که ایران تهدیدی بزرگ است: "ما از چند میدان متفاوت مورد حمله قرار گرفته‌ایم: غزه، لبنان، سوریه، [کرانه باختری]، عراق، یمن، و ایران. ما تا به حال… در شش میدان پاسخ داده‌ایم، و من اینجا به صریح‌ترین شکل می‌گویم: هر کسی که علیه ما اقدام کند یک هدف بالقوه است، و هیچ مصونیتی برای هیچ کس نیست." در فضای جنگ در غزه، زدوخوردهای جاری با حزب‌الله در لبنان، و حملات حوثی‌ها علیه کشتیرانی در دریای سرخ، اخبار افزایش غنی‌سازی هسته‌ای ایران می‌تواند به گسترش بحران در منطقه بینجامد

سایمون هندرسون پژوهشگر ارشد بیکر و مدیر برنامه برنستاین در زمینه "خلیج فارس و سیاست‌گذاری انرژی" در انستیتو واشنگتن است.