- Policy Analysis
- دیدبان سیاست‌گذاری 3821
زیر آتش در باب‌المندب: توانمندی‌های نظامی حوثی‌ها و گزینه‌های پاسخ آمریکا
به قلم
فرزین ندیمی
درباره نویسنده
تحلیل کوتاه
این گروه از مجموعه وسیعی از سلاح‌ها و تاکتیک‌ها برای افزایش اختلال در امنیت دریایی منطقه استفاده می‌کند که به طور گزینشی موجب عدم دسترسی شناورهای اسرائیلی می‌شود که از تنگه عبور می‌کنند و کشتی‌های جنگی آمریکا را هم که برای حمایت از آن‌ها وارد صحنه شوند تهدید می‌کند.
با توجه به رابطه نزدیک حوثی‌های یمن با رژیم ایران و خصومت سنتی‌شان با آمریکا، اسرائیل، و عربستان سعودی جای تعجب نیست که سابقه‌ای طولانی در تهدید آزادی دریانوردی در تنگه باب‌المندب داشته باشند. از وادار کردن ریاض به توقف تردد نفتکش‌ها در سال ۲۰۱۸ تا وادار کردن شناورهای اسرائیلی به تردد از مسیر انحرافی پرهزینه دور آفریقا طی هفته‌های گذشته، این گروه توانسته است با استفاده از مجموعه‌ای از سامانه‌های تسلیحاتی ایرانی و داخلی فشار بیش از اندازه‌ای بر محاسبات امنیتی دریای سرخ وارد کند.
عملیات حوثی‌ها طی جنگ حماس-اسرائیل
در ۱۰ اکتبر، درست سه روز بعد از شروع جنگ غزه، حوثی‌ها تهدید کردند در صورتی که آمریکا در جنگ مداخله کند، آن‌ها در هماهنگی با «محور مقاومت» ایران، با موشک و پهپاد به اسرائیل حمله خواهند کرد. نُه روز بعد، آن‌ها با گروهی از پهپادهای تهاجمی بی‌بازگشت و موشک‌های کروز به اسرائیل حمله کردند و عمدتا هدف‌شان بندر جنوبی ایلات بود (تمام این حملات رهگیری شد). این حملات تا ۳۱ اکتبر هر چند روز تکرار شد؛ در آخر اکتبر حوثی‌ها بر تنش افزودند و یک موشک بالستیک با برد متوسط شلیک کردند که اسرائیل با سامانه دفاعی اَرو-۲ (Arrow-2) آن را رهگیری و منهدم کرد.
ایلات بیش از ۱۸۰۰ کیلومتر از پایگاه موشکی شناخته‌شده حوثی‌ها در صنعا و حدود ۱۶۰۰ کیلومتر از نزدیک‌ترین قلمرو تحت کنترل آن‌ها فاصله دارد و این امر پرسش‌هایی در مورد بُرد سلاح‌های حوثی ایجاد کرده است. در ماه سپتامبر، این گروه موشک بالستیک جدید خود «طوفان» را به نمایش گذاشت که دقیقا شبیه موشک ایرانی «قدر-اچ» و «قدر-اف» (به ترتیب با حداکثر برد ۱۶۵۰ و ۱۹۴۸ کیلومتر) است. در ۹ نوامبر، اسرائیل از سامانه اَرو-۳ برای سرنگون‌سازی یک موشک بالستیک بر فراز دریای سرخ استفاده کرد که اولین مورد از کار این سامانه توانمندتر در رهگیری بود.
حوثی‌ها بعد از شکست‌های مکرر در نفوذ به حوزه پدافندی اسرائیل سراغ تاکتیک‌های متفاوتی رفتند. در ۱۶ نوامبر، آن‌ها یک عملیات ضد-دسترسی بالفعل را شروع کردند که تا وقتی اسرائیل به تهاجم خود به غزه پایان دهد ادامه خواهد داشت و هشدار دادند که باب‌المندب و آب‌های اطراف به روی شناورهای مرتبط با اسرائیل و هر کشتی جنگی که مستقیم یا غیرمستقیم از آن‌ها محافظت کند بسته خواهد شد. در ۱۹ نوامبر، یک تیم تفتیش حوثی با استفاده از هلیکوپتر روی کشتی خودروبر گالاکسی لیدر، با مالکیت اسرائیل و مدیریت ژاپن، فرود آمد و کشتی و خدمه آن را گروگان گرفته به لنگرگاهی در شمال حُدیده بردند (برای اطلاعات بیشتر در مورد این رویداد، دیدبان سیاست‌گذاری ۳۸۲۰ را ببیند). در ۲۵ نوامبر، حوثی‌ها کشتی کانتینری سی.اِی.ام سی.جی.ام سیمی مرتبط با اسرائیل را در اقیانوس هند با استفاده از یک پهپاد تهاجمی بی‌بازگشت هدف گرفتند.
شناورهای نیروی دریایی آمریکا نیز تهدید شده‌اند. در ۲۶ نوامبر، زمانی که ناوشکن یو.اس.اس میسون تلاش برای توقیف تانکر مواد شیمیایی سنترال پارک متعلق به اسرائیل را در خلیج عدن در ۱۰۰ کیلومتری ساحل یمن خنثی کرد، دو موشک بالستیک حوثی از قرار گزارش‌ها به سمت ناوشکن شلیک شد که در فاصله ۱۶ کیلومتری در دریا افتادند. هرچند مقامات آمریکایی اعلام کردند که قرار نبوده موشک‌ها به میسون آسیب بزند، حمله با موشک‌های بالستیک ضدکشتی به واقعیتی در ناحیه باب‌المندب بدل شده است. در ۴ دسامبر، گروهی دیگر از موشک‌ها نزدیک کشتی فله‌بر یونیتی اکسپلورر تحت مالکیت بریتانیا فرود آمد. این واقعیت که این موشک‌های ضدکشتی هنوز به یک شناور متحرک برخورد نکرده ممکن است ناشی از کمبود آموزش، تجربه، داده‌های اطلاعات تجسسی، یا دقت هدف‌گیری باشد.
نقش احتمالی ایران
بسیاری از ناظران انتظار دارند ایران به زودی وارد عمل شود و هدف‌گیری حوثی‌ها را بهبود ببخشد؛ هم با اشتراک‌گذاری به‌موقع اطلاعات تجسسی و هم با اصلاح سامانه‌های ناوبری موشکی گروه. تهران شاید گونه پهپاد انتحاری شاهد-۱۳۶ را هم در اختیار حوثی‌ها بگذارد که اخیرا توسعه یافته و دارای کلاهک هدف‌یاب مجهز به چشم الکترونیکی است و آن را به مهمات پرسه‌زن واقعی تبدیل می‌کند که قادر به جستجو و حمله دقیق به یک هدف متحرک است. هنوز معلوم نیست حوثی‌ها این توانمندی را در اختیار داشته باشند.
ظاهرا ایران به این گروه کمک کرده تا برد دسترسی خود را هم در دریای سرخ افزایش دهد. حوثی‌ها استان حدیده را کنترل می‌کنند که شامل بیشتر خط ساحلی یمن در دریای سرخ است و بندرهای حدیده و الصلیف/راس عیسی در آن واقع است که حدود ۷۰ درصد واردات کشور و کمک‌های خارجی از آن طریق مدیریت می‌شود. اما دولتی که جامعه بین‌المللی در یمن به رسمیت می‌شناسد بخش‌هایی از استان تعز نزدیک باب‌المندب و همچنین خط ساحلی طولانی خلیج عدن را در جنوب در کنترل دارد. بنابرین، نیروهای دریایی حوثی برای قدرت‌نمایی در جنوب یا باید از این تنگه پرتردد (که تقریبا نظارتی بر آن نیست) عبور کنند یا از «کشتی‌های مادر» که از قبل در خلیج عدن مستقر بوده‌اند استفاده کنند.
در گذشته، نیروهای نظامی ایران یک کشتی جاسوسی و زرادخانه دریایی به نام ساویز را درست در شمال باب‌المندب داشتند، اما این کشتی در آوریل ۲۰۲۱ در نتیجه آنچه یک حمله پهپادی یا موشکی اسرائیل دانسته می‌شود به‌شدت آسیب دید. از آن زمان، نیروی دریایی ارتش ایران حضور خود را برای «مقابله با دزدی دریایی و جمع‌آوری اطلاعات تجسسی» در این ناحیه افزایش داده است و ناو البرز در حال حاضر در دریای سرخ و ناو جماران در خلیج عدن عملیات می‌کنند.
توانمندی‌های ضد-دسترسی دریایی
حوثی‌ها از سال ۲۰۱۵ و به‌ویژه بعد از آتش‌بس با عربستان سعودی، توانمندی‌های ضد-دسترسی قابل توجهی گرد آورده‌اند که عمدتا از سوی ایران تامین شده است. در برخی موارد، آن‌ها سامانه تسلیحاتی کامل را دریافت کرده‌اند یا کیت‌هایی که در یمن مونتاژ شود؛ در موارد دیگر، ایران دانش فنی فراهم کرده است و تجهیزاتی که برای اصلاح سلاح‌های موجود حوثی‌ها استفاده شود یا مدل‌های ایرانی تولید محلی آنان را بهبود بخشد که با استفاده از قطعات و مونتاژهای قاچاق‌شده ساخته شده است.
در نتیجه، حوثی‌ها با استفاده از مجموعه‌ای از توانمندی‌ها و تاکتیک‌ها می‌توانند آزادی دریانوردی را در اطراف باب‌المندب به شکل گزینشی مختل کنند، که برخی از آن‌ها در حملات اخیر استفاده شد:
• مین‌های چسبان
• عملیات‌های تفتیش و توقیف با استفاده از قایق‌های کوچک و/یا هلیکوپترها
• حملات اژدری تجهیزات سرنشین‌دار یا هدایت‌شده از دور با استفاده از غواص‌های آموزش‌دیده متخصص
• شلیک راکت کوتاه‌برد از قایق‌های تندرو
• پهپادهای تهاجمی بی‌بازگشت مثل شهاب، قاصف، و وعید
• انواع موشک‌های کروز ضدکشتی که می‌تواند به برد ۸۰ تا ۳۰۰ کیلومتر برسد، از جمله صیاد و سجیل
• موشک‌های بالستیک ضدکشتی که بیشترین برد را ارائه می‌کنند (تا ۳۰۰ کیلومتر) اما نیازمند دریافت همزمان اطلاعات هدف‌گیری از سوی پهپادها، شناورها، یا نیروهای شریک است (مثلا پهپادها یا تجهیزات دریایی ایران در ناحیه).
در سال ۲۰۲۲ حوثی‌ها همچنین ادعا کردند یک موشک بالستیک ضدکشتی به نام «تنکیل» دارند که نزدیک به ۵۰۰ کیلومتر برد دارد؛ خیلی شبیه به موشک رعد-۵۰۰ ایران. اما نمونه‌های به نمایش درآمده در رژه نظامی ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۳ در صنعا شبیه ماکت بود. به علاوه، معلوم شد که موشک بالستیک جدید «حاطم» (شبیه خیبرشکن ایران، که بنا به ادعا ۱۴۵۰ کیلومتر برد دارد) نیز ماکت بوده که نشان می‌دهد حوثی‌ها تلاش می‌کنند توانمندی خود را در حمله دقیق با برد بسیار بیشتر، فراتر از آنچه واقعا در اختیار دارند، به نمایش بگذارند.
از موشک‌های قلابی که بگذریم، حداکثر برد جاری موشک‌های ضدکشتی حوثی‌ها اگر از خاک خودشان پرتاب شود ظاهرا ۳۰۰ کیلومتر است. این یعنی شلیک یک موشک حتی از نقاط شمالی مرز و یا داخل مرز در شهر ذمار می‌تواند کشتی‌هایی را که از خلیج عدن به باب‌المندب نزدیک می‌شوند تهدید کند و، در عین حال، کشتی‌ای که از «کریدور ترانزیت امن دریایی» استفاده می‌کند را می‌توان از صنعا هدف گرفت (برای اطلاعات بیشتر درباره این کریدور پایین را ببینید).
پهپادهای تهاجمی بی‌بازگشت تهدیدی دوربردتر است اگرچه ویرانگری کمتری دارد. تنها نسخه حوثی شناخته‌شده که قادر به هدف‌گیری کشتی در حال حرکت باشد شهاب است که از خانواده صماد مشتق شده است. باور بر این است که این پهپاد، که کلاهک هدف‌یاب مجهز به چشم الکترونیکی دارد (ظاهرا فقط با قابلیت کار در روشنایی روز)، دارای حداکثر برد ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر باشد و کلاهک نسبتا کوچکی در حدود ۴۰ کیلوگرم را حمل می‌کند.
توصیه‌ها
برای اطمینان از تردد تجاری بلامانع از این منطقه، از جمله خلیج عدن که یکی از پرترددترین مسیرهای کشتیرانی جهان است، امن کردن باب‌المندب و آب‌های اطراف اهمیت کلیدی دارد. آمریکا برای محافظت از تجارت بین‌الملل و بسیاری دیگر از منافع منطقه‌ای باید این گام‌ها را بردارد:
• هدف‌گیری سایت‌های پرتاب موشک و پهپاد حوثی‌ها، سایت‌های رادار ساحلی، و انبار سلاح‌های مرتبط را به عنوان پیامی به حوثی‌ها مبنی بر این که اقدامات اخیرشان تحمل نخواهد شد در نظر بگیرد. هرچند حملات آن‌ها تاکنون نتایج اندکی داشته، اگر به رویکردِ آزمون-و-خطای آن‌ها اجازه استمرار داده شود ممکن است در نهایت به هدف بخورد. در اکتبر ۲۰۱۶، وقتی حوثی‌ها موشک‌های ضدکشتی را به شناورهای نیروی دریایی آمریکا شلیک کردند، آمریکا با موشک‌های کروز تاماهاوک به چندین سایت رادار ساحلی حمله کرد که ظاهرا شلیک‌های بیشتر حوثی‌ها را در آن زمان متوقف کرد.
• جنبش حوثی را دوباره به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی تحریم کند، تحریم‌های بیشتری از سوی آمریکا بر آن وضع کند، و به نهادهای مرتبط سازمان ملل فشار بیاورد تا مطابق «کنوانسیون مقابله با اعمال غیرقانونی علیه ایمنی تردد دریایی» مقرر در سال ۱۹۸۹، فعالیت حوثی‌ها در آب‌های بین‌المللی را به عنوان تروریسم دریایی اعلام کنند.
• حمایت از گارد ساحلی یمن را افزایش دهد؛ نیرویی که از سوی جامعه بین‌الملل به رسمیت شناخته شده است. آمریکا با کمک نهادهای مرتبط بریتانیا و سازمان ملل، می‌تواند آموزش بهتر و شناورهای مجهزتر با توانمندی‌های دفاعی موثرتر و همچنین توانمندی‌های جمع‌آوری و تبادل بهینه اطلاعات تجسسی فراهم کند تا آن‌ها بتوانند نقش‌های گسترده‌تری را فراتر از امنیت ساحلی و بندری تقبل کنند. در ماه مارس، یک هیئت آمریکایی با نمایندگان ارشد گارد ساحلی در یمن دیدار کرد و درباره فرصت‌های آینده برای تعمیق همکاری دریایی دوجانبه و چندجانبه به عنوان بخشی از «نیروهای دریایی ترکیبی» که یمن نیز عضو آن است صحبت کرد. گسترش این‌گونه تماس‌ها به هماهنگی تلاش‌های امنیت منطقه‌ای، تقویت ظرفیت شرکا و توانایی عملیات مشترک، و پر کردن خلأها در آبراه‌های گوناگون منطقه کمک خواهد کرد.
• تجهیزات شناسایی استراتژیک و تاکتیکی آمریکا را نزدیک‌تر به (و در مواردی داخل) منطقه مستقر کند تا آگاهی بهتری از توانمندی‌ها و فعالیت‌های موشکی و پهپادی حوثی‌ها ایجاد شود. حالا که جنگ غزه به شکل تمام‌عیار از سر گرفته شده، ایران احتمالا از شرکای حوثی خواهد خواست تا تلاش‌های نظامی خود را در مقطع خاصی بیشتر کنند و تجهیزات نیروی دریایی آمریکا را مستقیم هدف بگیرند. اهداف احتمالی این‌گونه اقدامات دو چیز خواهد بود: افزایش هزینه حفظ حضور فعال نظامی آمریکا در منطقه و افزایش فشار آمریکا بر اسرائیل برای اجرای یک آتش‌بس نامحدود.
• یک نیروی ضربت دریایی بین‌المللی تاسیس کند که فرماندهی یکپارچه و اختیارات بیشتری برای حفاظت از تمام ترافیک کشتیرانی در دریای سرخ و آب‌های اطراف داشته باشد. این نیرو باید اختیار داشته باشد تا در صورت لزوم با اقدام رزمی دفاعی و قدرتمندانه مانع از فعالیت بی‌ثبات‌کننده بیشتر از سوی ایران و نیروهای نیابتی‌اش شود.
• نیروهای دریایی ایران را از نزدیک زیر نظر داشته باشد (هم نیروی دریایی ارتش و هم نیروی دریایی سپاه) و مراقب هر چیزی باشد که نشان دهد آن‌ها در حال استقرار تعداد بیشتری از یگان‌های سطحی و پهپادهای خود در منطقه باب‌المندب برای تسهیل مستقیم یا غیرمستقیم دقت هدف‌گیری حوثی‌ها هستند. آمریکا و نیروهای ائتلاف باید آماده خنثی کردن این‌گونه فعالیت‌ها در صورت لزوم باشند.
• ترغیب نهادهایی مثل «نیروهای دریایی ترکیبی»، «ساختار بین‌المللی امنیت دریایی»، و بازوی عملیاتی آن، کارگروه عملیات سنتینل تا یک توانمندی شبکه‌ای دفاع هوایی و موشکی دریایی ایجاد کنند. این تلاش می‌تواند بازتابی از ایجاد «کریدور ترانزیت امن دریایی» در سال ۲۰۱۷ از سوی «نیروهای دریایی ترکیبی» باشد که چهار کریدور کشتیرانی شناخته‌شده بین‌المللی موجود در منطقه را ترکیب می‌کند و شرکا را قادر می‌سازد بر حضور دریایی و تلاش‌های پایشی خود بهتر تمرکز کنند.
فرزین ندیمی هموند ارشد انستیتو واشنگتن و نویسنده تحقیق تازه آن «نسل بعدی موشک‌های بالستیک ایران» است.
همرسانی در شبکههای اجتماعی
