روابط آمریکا و عربستان؛ یک سال پس از مرگ خاشقجی

یک سال پس از قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار ناراضی سعودی، چه پیشرفت‌هایی در ترمیم روابط میان ریاض و واشنگتن حاصل شده است؟ جسد خاشقجی هنوز پیدا نشده است، و محاکمه‌ کسانی که ادعا می‌شود درگیر این ماجرا بوده‌اند هنوز به صدور حکم منتهی نشده است. اما محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، به برنامه‌ «۶۰ دقیقه» سی.بی.اس گفت كه اگرچه دستور قتل نداده‌ام «در مقام رهبر، مسئولیت كامل را بر عهده می‌گیرم».

چنین سخنی ممکن است برای برخی کافی باشد، اما احتمالا برای بسیاری در کنگره‌ ایالات متحده کافی نیست. سی.آی.ای به این نتیجه رسیده که محمد بن سلمان قریب به یقین دستور اجرای این اعدام را صادر كرده است. این داوری از سوی یک سازمان اطلاعاتی صادر شده که شاید به طرزی غیرمعمول افراد نسبت به آن مشکوک هستند، اما در این مورد آن را کاملا باورپذیر می‌یابند.

اگر به آنچه از اعتبار محمد بن سلمان باقی مانده نظر کنیم، او هنوز هم برای چالش با بنیادهای حکومت سعودی و متوقف کردن پشتیبانی پادشاهی از اسلام افراطی، یا حداقل بی‌تفاوتی آشکار نسبت به آن، امتیازاتی دارد. همچنین در کار وی عزمی برای فاصله‌گیری از مسیر معمول مواجهه با مسئله اسرائیل و فلسطین وجود دارد. او در این موضوع پشت درهای نه‌چندان بسته هم عمدتا در چارچوب همکاری اسرائیل و سعودی در عرصه تکنولوژی  صحبت کرده است.

با این حال، این موضوع را باید در برابر مسائلی قرار داد که خاشقجی فقط یکی از آنهاست. پیشرفت‌های اجتماعی در پادشاهی به موازات مناقشه در مورد نقض حقوق بشر در جریان است؛ برجسته‌ترین این موارد ادامه‌ بازداشت لجین الهذلول، راننده زن و کنشگر سیاسی، است که آنقدر شهامت داشت که فرارش از دست پلیس را تا زمان دستگیری به صورت زنده توئیت کند. به گفته خانواده‌اش، او همچنان در زندان به سر می‌برد، چون حاضر نیست جلوی دوربین فیلمبرداری بگوید که در زندان شکنجه نشده و مورد بدرفتاری قرار نگرفته است.

یکی دیگر از بازداشت‌شدگان، رائف بدَوی وبلاگ‌نویس است که به اتهام «توهین به اسلام» به ده سال حبس و هزار ضربه شلاق محکوم شد. تاکنون پنجاه ضربه شلاق به وی زده شده است. این حقیقت كه این حكم در زمان سلطنت ملك عبدالله (سلف ملک سلمان، پدر محمد بن سلمان) صادر شده و به طور جزئی انجام شده است ممكن است عده‌ای را ترغیب کند كه بگویند چه راهی بهتر از آزادی او برای نشان دادن تغییر در عربستان؟ اما به نظر می‌رسد که این منطق برای محمد بن سلمان کار نمی‌کند، و بدین ترتیب نمی‌تواند امتیازی حتی برای تعلیق بخش شلاق این حکم کسب کند.

اگر بخواهیم از صفتی که در سرمقاله‌ فایننشال تایمز برای توصیف وارث تاج‌وتخت سعودی به کار برده استفاده کنیم، محمد بن سلمان «سرسخت» است. او همچنین قاطع است، و ظاهرا چیزی نظرش را تغییر نمی‌دهد. از این روست که مواجهیم با عزم وی برای ادامه پیش بردن طرح آغاز عرضه‌ سهام شرکت دولتی آرامکوی سعودی به عموم، حتی پس از آنکه آسیب‌پذیری‌های آرامکو در حمله‌ اواسط ماه سپتامبر به تاسیسات فرآوری بقَیق آشکار شد؛ حمله‌ای که به ایران نسبت داده شد. بنابراین، این‌که رهبری کشور مسئولیت قتل خاشقجی را بلندمنشانه‌ می‌پذیرد (با این بیان که به دست ده-دوازده نفر از «۳ میلیون نفری که برای من کار می‌کنند» انجام شده)، به اندازه‌ای هست که ما را در مسیر بستن این پرونده قرار دهد؟

محمد بن سلمان در مصاحبه خود با سی.بی.اس بر خطر ایران تأکید کرد و در مورد روابط آمریكا و عربستان سعودی گفت كه «این روابط بسیار بزرگتر» از قتل خاشقجی است. شاید وی ناخواسته در باتلاق دیگری گرفتار شده باشد: کنگره و مردم آمریکا و همچنین افکار عمومی بین‌المللی اگر آشکارا منتقد سیاست آمریکا در قبال ایران نباشند، در بهترین حالت نامطمئن‌اند و اکنون رئیس‌جمهور ترامپ تلاش دارد از درگیری نظامی هم پرهیز کند، حتی اگر نشانگر ضعف در برابر ایران باشد.

خصلت عدم تأمل محمد بن سلمان با سرعتی که رویدادهای غیرمنتظره در عربستان دارد، جور است. روز شنبه در ساعت ناهار، ایستگاه قطار جده در بخش خدمات ریلی پرسرعت دچار آتش‌سوزی شد؛ این خطی است که سال گذشته میان دو شهر مقدس مکه و مدینه شروع به کار کرد. خبرگزاری رسمی سعودی پرس، ساعاتی بعد گزارش داد که آتش‌سوزی «تحت کنترل» است. اما در واقع این ساختمان عظیم تخریب شد. هنوز علت آتش‌سوزی اعلام نشده است، ولی احتمال خرابکاری ایرانی وجود دارد که منطق آن آسیب رساندن به توانایی عربستان در مراقبت از زائران مسلمان است.

جالب خواهد بود که ببینیم توجه به این موضوع که بن سلمان مسئولیت قتل خاشقجی را پذیرفته چقدر در تمام مقالاتی که به خاطر سالگرد خاشقجی و داستان وحشتناک قطعه‌قطعه کردن جسد او منتشر می‌شود، منعکس خواهد شد.

*سایمون هندرسون هموند برنامه بیکر و مدیر برنامه سیاست خلیج و انرژی در انستیتو واشنگتن است.