اولین سخنرانی خامنه‌ای در ۲۰۲۱:‌ تاکید دوباره بر خوداتکایی ایران و ضعف آمریکا

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، هر ساله در سالروز قیام (۱۹ دی) قم علیه حاکمیت شاه در ۱۹۷۸، سخنرانی می‌کند؛ سخنانی که اولین نطق او در تجلیل از لحظات تعیین‌کننده در انقلاب اسلامی، در رشته‌ای از سخنرانی‌ها (از ۱۹ دی تا ۲۲ بهمن ماه) است. ‌او در این سخنرانی، مانند دیگر نطق‌های مهم سالانه، از فرصت استفاده می‌کند تا اشاراتی درباره رویکرد خود به وقایع جاری را در اختیار مخاطبان داخلی و خارجی قرار دهد. در یک دهه گذشته، نطق‌های آیت‌الله خامنه‌ای در سالروز قیام قم بر این متمرکز بوده که کشور ایران چگونه می‌تواند در مقابل جبهه متحد غرب بایستد و بر دشواری‌های بزرگ بر سر راه «استقلال ملی»‌ خود فائق آید. نطق هشتم ژانویهٔ امسال او، که به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا از طریق تلویزیون پخش شد، تکرار این موضوعات همیشگی همراه با اشاراتی به تحولات اخیر در داخل و خارج از کشور بود. 

ایالات متحده آمریکا در موضع ضعف است

هنگام وقوع تظاهرات در ایالات متحده یا اروپا، خامنه‌ای اغلب از این رویدادها استفاده می‌کند تا بگوید که نظام‌های سیاسی و جامعه غرب شکننده ‌‌اند. همانطور که پیش‌بینی می‌شد، او رویدادهای اخیر در واشنگتن را شواهد فروپاشی دموکراسی و حقوق بشر آمریکایی دانست. («شما امروز وضع آمریکا را مشاهده می‌کنید؛ وضع و حال بت بزرگ را امروز شما می‌بینید که این دموکراسی‌شان است؛ این افتضاح انتخاباتی‌شان است.») او همچنین گفت که ایالات متحده در سال ۱۳۸۸ [۲۰۰۹] تلاش کرد در ایران جنگ داخلی راه بیاندازد و «حالا در سال ۹۹ خدای متعال به سر خودشان آورد». 

آیت‌الله خامنه‌ای سپس کسانی را که معتقدند آشتی با ایالات متحده، ایران را به «بهشت برین» تبدیل می‌کند خطاب قرار داد و با یادآوری وضعیت ایران قبل از انقلاب و زمانی که روابطش با واشنگتن خوب بود، به آن‌ها گفت که به وضعیت فعلی اقتصاد آمریکا «که به معنای واقعی فلج‌ است» توجه کنند. در مقابل، او تاکید کرد که ایران با مقاومت در برابر فشارهای خارجی موفقیت‌های بسیاری در این اواخر به دست آورده است. 

ایران باید بر توانایی‌های خود تکیه کند، نه کمک غرب 

خامنه‌ای در سخنان خود در ۲۳ نوامبر، تاکید کرده بود که ایرانی‌ها نباید به امید کمک خارجی و یا تغییر سیاست‌ در دولت‌های غربی باشند. در عوض، او به مقام‌ها دستور داد بر بهبود خوداتکایی کشور در مواجهه با مشکلات تمرکز کنند. در سخنرانی امروز هم، او این موضع را تاکید کرد که تهران باید اقتصاد خود را برای هر سناریویی -چه تحریم‌ها لغو و چه تحکیم شود- آماده کند. علاوه بر این، به گفته او اقدامات حاکمیت، به تدریج، تحریم‌ها را بی‌اثر کرده است. 

افراطی‌ترین نظر خامنه‌ای درباره خوداتکایی، و بدگمان‌ترین برداشت او، تردید در کارایی واکسن‌های ساخت آمریکا و بریتانیا و عدم اطمینان به آنها بود. او گفت که ایران واکسن ویروس کرونا را از این کشورها وارد نخواهد کرد. به ادعای او:‌ «اگر اینها توانسته بودند واکسن تولید کنند، این افتضاح کرونایی در کشور خودشان پیش نمی‌آمد. اینها اگر بلدند واکسن درست کنند... خودشان مصرف کنند که این قدر مرده و کشته زیاد نداشته باشند.» وی سپس این احتمال را مطرح کرد که غرب ممکن است در تلاش برای «امتحان کردن واکسن روی ملت‌های دیگر» باشد. او گفت به واکسن ساخت کشور فرانسه نیز خوشبین نیست و با اشاره به سابقه این کشور در دهه ۱۹۹۰ و رسوایی خون‌های (وارداتی) آلوده گفت ایران باید واکسن مورد نیاز خود را از کشورهای «مورد اعتماد» خریداری کند، و یا به واکسن تولید داخل اتکاء کند که هنوز در مرحله آزمایش است. 

این بدگمانی‌های شدید او در زمینه‌های پزشکی -که در سخنرانی نوروزی او در مارس ۲۰۲۰ و در آغاز دوران همه‌گیری نیز مشهود بود- ممکن است به بهای مرگ شماری نامعلوم از شهروندان ایرانی تمام شود. چند ساعت پس از سخنرانی امروز، جامعه هلال احمر ایران اعلام کرد که ارسال یک محموله حاوی ۱۵۰ هزار دوز از واکسن فایزر به ایران منتفی شده است. 

آمریکا باید تحریم‌ها را قبل از بازگشت به برجام بردارد

به گفته خامنه‌ای، جمهوری اسلامی ایران «عجله‌»‌ای ندارد که آمریکا به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بازگردد. او گفت اگر واشنگتن تحریم‌ها را بردارد، ایران به رعایت کامل تعهدات خود در برجام بازمی‌گردد، اما به گفته او «اگر چنانچه تحریم‌ها برداشته نشد، بازگشت آمریکا به برجام ممکن است حتی به ضرر ایران تمام شود».‌ او سپس از دولت و مجلس بابت تصمیم «منطقی و عقلایی» بابت لغو تعهدات برجامی در اوایل هفته و ازسرگیری غنی‌سازی‌ ۲۰ درصدی اورانیوم تقدیر کرد و گفت: «وقتی طرف مقابل تقریبا به هیچ کدام از تعهدات خودش در برجام عمل نمی‌کند، معنی ندارد که جمهوری اسلامی به همه تعهدات خود در برجام عمل کند.» (برای جزییات درباره این نکته و دیگر نکات فنی، به واژه‌نامه برنامه هسته‌ای ایران در وبسایت انستیتو واشنگتن مراجعه کنید.) خامنه‌ای همچنین یادآور شد که ایالات متحده آمریکا باید خسارت‌هایی را که ایران از سال ۲۰۱۸ و از زمان خروج رییس‌جمهور ترامپ از برجام متحمل شده، جبران کند. 

حضور منطقه‌ای ایران و قابلیت‌های موشکی قابل مذاکره نیستند 

خامنه‌ای بار دیگر تکرار کرد که هرگونه مذاکره با غرب در آینده، محدود به مسئله هسته‌ای خواهد بود. از نظر او، این واشنگتن است که تلاش در ایجاد بی‌ثباتی در منطقه دارد، در حالی که تهران بازیکنی‌ «ثبات‌آفرین» است که «موظف است» دوستانش را در منطقه تقویت کند. از همین رو، او وعده داد که حضور منطقه‌ای ایران قطعی خواهد بود، حضوری که «بایستی وجود داشته باشد و وجود خواهد داشت».

خامنه‌ای همچنین، برنامه موشکی و دیگر تلاش‌های نظامی ایران را توانمندی «دفاعی»‌ توصیف کرد، و ادعا کرد که غرب می‌خواهد ایران مانند چند دهه قبل در موضع «بی‌دفاع»‌ باشد تا فردی مانند «صدام حسین بتواند شهرهای ما را بمباران کند‌». به گفته او، ایران با تقویت زرادخانه موشکی و دیگر سامانه‌ها، می‌تواند جلوی دشمنانش بایستد و آنان را مجبور کند که در محاسبات خود «روی این قدرت کشور حساب کنند».‌

و سرانجام، خامنه‌ای از مردم ایران و عراق بابت شرکت در مراسم سالگرد درگذشت قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، سپاسگزاری کرد و حضور آنان را تجسم جنبشی بزرگتر در حمایت از سیاست‌های حاکمیت خواند که «روح تازه‌ای به کالبد کشور و ملت دمید». او همچنین از دو شخصیت دیگر که اخیرا جان‌باخته‌اند، ستایش کرد: محسن فخری‌زا‌ده، دانشمند هسته‌ای، که در حمله‌ای در ماه نوامبر کشته شد، و محمد تقی مصباح یزدی، روحانی تندرو، که اوایل هفته درگذشت. خامنه‌ای گفت که از هر دوی آن‌ها میراث‌های ارزشمندی باقی مانده که باید حفظ شود و بسط یابد. خامنه‌ای علی‌رغم این که در سخنان قبلی خود خواستار گرفتن انتقام سلیمانی و فخری‌زاده شده بود، این بار سخنانش لحن انتقام‌جویانه نداشت؛ شاید علامتی از انتظار تهران برای دیدن این که دولت جدید ایالات متحده چه سیاستی در قبال منطقه و چه رفتاری در قبال ایران و برجام در پیش خواهد گرفت. 

*عمر کرمی، پژوهشگر میهمان پیشین در انستیتو واشنگتن است و پیشتر مدیریت کارهای پژوهشی و تحلیلی نیروهای دفاعی اسرائیل در حوزه خاورمیانه را بر عهده داشته است.