- Policy Analysis
- دیدبان سیاستگذاری 3617
احساس ناامنی ایران را به نمایش فریبکارانه قدرت واداشته است
به قلم
فرزین ندیمی
درباره نویسنده
تحلیل کوتاه
تهران می کوشد تصویر مخدوش‌شده از توان بازدارندگی‌اش را بعد از ترورها و حملات اخیر به سایت‌های نظامی و هسته‌ای، و قیام عمومی داخلی، با نمایش تکنولوژی پهپاد احیا کند.
ایران ادعا می‌کند قدرتمندترین و متنوع‌ترین ناوگان هواگردهای بی‌سرنشین خاورمیانه را در اختیار دارد و، در واقع هم، پیشرفت‌های مهمی در دهه‌های اخیر داشته است. پهپادهای ایرانی از سال ۲۰۰۴ به شکل گسترده‌ای از سوی نیروهای نیابتی ایران در منطقه استفاده شده‌اند، و تهدیدی ۳۶۰ درجه‌ای ایجاد کرده‌اند که هم شناسایی آن و هم مقابله با آن دشوار است. این تهدید موجب نگرانی آمریکا و متحدانش شده است، طوری که ژنرال کنت مکنزی رئیس ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا -سنتکام- صراحتا در شهادت خود نزد کمیته نیروهای مسلح کنگره در ماه آوریل ۲۰۲۱ به آن اذعان کرد، و به از دست دادن برتری کامل هوایی آمریکا برای اولین بار طی دهه‌ها اشاره داشت. بر همین اساس، تهران سعی کرده به سرعت توانمندی‌های تهاجمی و دفاعی خود و همین‌طور ناوگان پهپادی‌اش را به رخ بکشد، از جمله با اقدامات مفصل و فریبکارانه‌ای برای تقویت آنچه که امید دارد به عاملی بازدارنده تبدیل شود.
به رخ کشیدن ناوگان پهپادی
در ۲۹ می، تلویزیون دولتی ایران گزارشی از یک «پایگاه پهپادی زیرزمینی و کاملا سرّی» جدید پخش کرد که متعلق به ارتش ایران است و جایی در غرب کشور واقع شده است. در این تصاویر، گزارشگر جوانی سوار بر هلیکوپتر بل ۲۱۴، که ظاهرا از پایگاه یکم هوانیروز در کرمانشاه برخاسته، طی پروازی چهل دقیقه‌‌ای با چشمان بسته به این مکان سرّی برده می‌شود. آنجا او به همراه یک گروه فیلمبردار نظامی شروع به بازدید از محل می‌کند و بعد با فرمانده ارتش سرلشکر عبدالرحیم موسوی و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح سردار سرلشکر محمد باقری، که هر دوی آنها هم در حال بازدید از تاسیسات مزبور هستند، مصاحبه می‌کند. در داخل شبکه بزرگ تونل زیرزمینی ــ‌که خیلی شبیه یک پایگاه موشکی متعلق به سپاه است‌ــ ردیفی از پهپادها، از جمله تقریبا همه مدل‌های مهم در حال استفاده ارتش، به گزارشگر نشان داده می‌شود.
بعضی از نمونه‌های به نمایش درآمده هنوز نمونه پیش‌تولید (پروتوتایپ) هستند، مثل فُطرس، بزرگ‌ترین پهپاد ایران، که طول بال آن بیش از ۱۶ متر است. فطرس که اولین بار در سال ۲۰۱۵ از سوی شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) در شاهین شهر اصفهان رونمایی شد، هرگز وارد خدمت عملیاتی نشد. ولی در گزارش مزبور، یک فروند فطرس مسلح ــ‌که همان نمونه پیش‌تولیدی است که هفت سال پیش نشان داده شد‌ــ در دالان یک تونل دیده می‌شود که طول بالهایش آنقدر بلند است که بدون کوتاه‌‌کردنِ آنها امکان دورزدن ندارد، چه رسد به تاکسی کردن. ایران همین‌طور دو موشک کروز کوچک با موتور جت و هدایت‌شونده با چشم الکترونیک به نام‌های حیدر و حیدر-۲ را رونمایی کرد که برای استفاده در انواعی از پرتابگر‌های سبک از جمله فطرس و پهپاد مسلح موسوم به کمان-۲۲ طراحی شده‌اند. کمان-۲۲ در ویدیوی مزبور با دو موشک حیدر در زیر بالهایش دیده می‌شود.
حیدر-۲ که مختصری بزرگ‌تر است، و گویا بیش از ۲۰۰ کیلومتر برد دارد، قدری شبیه موشک‌های کروز قدس/قدس-۲ است که از سوی حوثی‌ها علیه عربستان و امارات استفاده شد. حیدر-۲، موسوم به «پهپاد کروز استراتژیک»، به موتور کوچک توربوجت تی.جی-۱۰۰ ساخت کشور چک یا به احتمال بیشتر یک کپی ایرانی به نام تی۱۰اس طلوع-۱۰ که در موشک قدس هم استفاده شده مجهز است. تا جایی که می‌دانیم، نه کمان-۲۲ و نه موشک‌های کروز هنوز وارد خدمت نشده‌اند.
در ویدیوی مزبور همین‌طور تعدادی «پهپاد انتحاری» کیان-۲ با بُرد تقریبا ۱۰۰۰ کیلومتر که اولین بار در سال ۲۰۱۹ رونمایی شد، و پهپاد چندمنظوره کرّار با برد تقریبا ۷۰۰ کیلومتر که در سال ۲۰۱۰ رونمایی شد، به نمایش در آمد. کرار اولین پهپاد جت است که در شرکت صنایع هواپیماسازی ایران توسعه یافت و عمدتا به عنوان یک سلاح هدف‌گیری هوایی و بمب‌افکن از آن استفاده می‌شود، و در نقش بمب‌افکن می‌تواند یک بمب ۲۵۰ کیلویی را حمل کند. پهپادهای دیگر به نمایش درآمده در گزارش مزبور شامل مهاجر-۶ و ابابیل-۵ می‌شود که پهپادهای شناسایی و تهاجمی هستند، به علاوه یک پهپاد انتحاری کوچک که از نظر آیرودینامیک به پهپاد پرسه‌زن هاروپ اسرائیل شباهت دارد.
نمایش فریبکارانه قدرت
از زمان پخش گزارش مزبور، درباره مکان «پایگاه پهپادی ۳۱۳» گمانه‌زنی‌های بسیاری شکل گرفته است. برخی ناظران بر اساس نامِ حک‌شده روی تجهیزات آتش‌نشانی مشاهده‌شده در ویدیو، مکان آن را دالاهو ذکر می‌کنند، که یک منطقه کوهستانی در حدود ۱۰۰ کیلومتری غرب کرمانشاه است. برخی به پایگاه دوم هوانیروز شهید آسیایی در مسجد سلیمان اشاره می‌کنند که در بیش از ۳۰۰ کیلومتری جنوب‌شرقی کرمانشاه واقع شده است. هر دوی این‌ها دور از ذهن است.
تصاویر ماهواره‌ای غیرمحرمانه هیچ زیرساخت نظامی مرتبطی را در منطقه دالاهو آشکار نمی‌کند. پایگاه شهید آسیایی دست‌کم دو ورودی بتنی دارد که شبیه ورودی یک شبکه تونل زیرزمینی است، با پارکینگ‌های بتنی روی زمین مجاور که می‌توان از آنها برای پرتاب پهپادهای متکی به راکت استفاده کرد. ولی هیچ‌گونه باند پرواز پهپاد دیده نمی‌شود و فاصله ۳۲۰ کیلومتری بین مسجد سلیمان و پایگاه‌های کرمانشاه بسیار بیشتر از چهل دقیقه پرواز زمان می‌برد. یک هلیکوپتر بل ۱۲۴ از نوعی که در ویدیو نشان داده شد با سرعت متوسط ۲۰۰ تا ۲۵۰ کیلومتر در ساعت پرواز می‌کند، و در مدت زمان چهل دقیقه (که گزارشگر به پایگاه می‌رسد) حداکثر ۱۳۰ تا ۱۵۰ کیلومتر مسافت را می‌تواند طی کند.
اما این مسافتِ طی‌شده، پایگاه موشکی امام علی متعلق به سپاه را -که یک پایگاه بزرگ موشک‌های بالستیک در نزدیکی خرم‌آباد است- کاملا در محدوده خود دارد. بنابرین، ممکن است ایران پهپادهای ارتش را که مرتبا در رژه‌های نظامی و نمایش‌های عمومی سراسر کشور استفاده می‌شوند، به پایگاه موشکی سپاه آورده باشد تا اینطور وانمود کند که دارد ناوگان ارتش را به رخ می‌کشد. در ماه مارس، سپاه هم دست به اقدام مشابهی زد، و تعداد زیادی از پهپادهای پرسه‌زن شاهد-۱۳۱ و ۱۳۶ را داخل یک پایگاه موشکی زیرزمینی ظاهرا در جزیره قشم نزدیک تنگه هرمز به نمایش در آورد.
ضمنا انتخاب ارتش برای صحنه‌سازی این نمایش شاید تلاشی برای رفع آبروریزی‌های اخیر ارتش ایران باشد، خصوصا نیروی هوایی آن، که سقوط جنگنده سرنشین‌دار این نیرو موجب مرگ دو خلبان جوان آن شد. افزون بر این، این حرکت می‌خواست انسجام، و در واقع عدم اختلاف، بین سپاه و ارتش را در قبال برچسب تروریستی به سپاه از سوی آمریکا نشان دهد. پس اگرچه ارتش ایران ممکن است کماکان از یک انبار پهپادی زیرزمینی و پایگاه تدارکاتی در مسجد سلیمان برخوردار باشد، به احتمال زیاد صرفا یک پایگاه موشکی سپاه را قرض گرفته تا بتواند ابراز قدرت کند ــ‌آن هم با نمایش پهپادهایی از همه شاخه‌های ارتش و تسلیحات آزمایشی پیش‌تولیدی از جمله موشک‌های کروز حیدر، که مثل بسیاری دیگر از سلاح‌های توسعه یافته در ارتش ممکن است به دلیل مسائل مدیریتی و بودجه‌ای هرگز به تولید انبوه نرسند.
نتیجه‌گیری
راه‌اندازی و نگهداری این مجموعه متنوع از پهپادها، که در گزارش تلویزیون ایران نشان داده شد، برای هر اپراتور یا تکنسین ایرانی دردسر بزرگی ایجاد می‌کند، چون مستلزم برخورداری از طیفی متفاوت ــ‌و ناهمساز‌ــ از ایستگاه‌های کنترل، تجهیزات، و وسائط نقلیه است. این گزارش به وضوح از نمایش یک تدارک شتابزده خبر می‌داد.
در عین حال، قدرت‌نمایی فریبکارانه ایران ممکن است تلاشی باشد برای مقابله با گزارش‌های مکرر از حملات پهپادهای انفجاری کوچک و ناشناس که روی سایت‌های حساس نظامی و هسته‌ای ایران سقوط می‌کنند و، همین‌طور، قتل هدفمند مقامات نظامی ایران که همه این‌ها حس امنیت و بازدارندگی ایران را تضعیف کرده است. در جدیدترین نمونه از این موارد، در ۲۵ می، یک سری انفجار ظاهرا آشیانه‌های تحقیقاتیِ مجموعهٔ نظامی-صنعتی پارچین را تخریب کرد، و یک مهندس جوان را کشت و فرد دیگری را مجروح کرد. رسانه‌های بین‌المللی و مقامات ایران معمولا این‌گونه موارد را به عملیات سرّی اسرائیل و استفاده از کوادکوپترهای انفجاری نسبت می‌دهند، و تصاویر ماهواره‌ای موجود ــ‌از جمله تصویر یک حمله پهپادی ادعا شده در ۱۴ فوریه به فرودگاه پهپادی دومنظوره در ایران واقع در ۲۰ کیلومتری غرب کرمانشاه‌ــ صدمه بیرونی به سقف‌ها و آسیب جدی‌تر به داخل را نشان می‌دهد، که این با حملهٔ پهپادهای کوچک همخوانی دارد. ولی با توجه به قدرت محدود چنین وسایلی، دانستن محل برخورد در یک ساختمانِ معین، اطلاعات تجسسی بسیار دقیقی می‌طلبد؛ به علاوه، بُرد محدود این پهپادها حاکی از آن است که پهپاد حمله‌کننده درست از بیرون محوطهٔ تاسیساتی که هدف قرار گرفته برخاسته است.
همه این جزئیات باعث تشدید سوءظن و احساس ناامنی ایرانی‌ها می‌شود و آنها را وادار می‌کند برای کسب حداکثر تسکین ممکن با کمترین هزینه، به نمایش قدرت متوسل شوند. این‌گونه تلاش‌ها احتمالا طی هفته‌ها و ماه‌های آینده باز هم ادامه می‌یابد چون سرنوشت مذاکرات هسته‌ای متزلزل به نظر می‌رسد و ایران کماکان وضع موجود در منطقه را به چالش می‌کشد.
حتی اگر میل ایران به نمایش و اغراق توانمندی‌های پهپادی خود تلاشی برای فریفتن و تشدید نگرانی‌های آمریکا باشد، این توانمندی‌ها، خصوصا پهپادهای انفجاری، باید جدی گرفته شود. ایران مقادیر زیادی پول در زیرساخت پهپادی سرمایه‌گذاری کرده، و رقیبان ایران قریب به یقین شاهد قدرت‌نمایی‌های بیشتری خواهند بود، شاید در قالب حملات پهپادی، در آینده نزدیک.
فرزین ندیمی هموندیار انستیتو واشنگتن و متخصص امور امنیتی و دفاعی ایران و منطقه خلیج فارس است.
همرسانی در شبکههای اجتماعی
