عرضه سهام آرامکو برای فروش که از مدت‌ها پیش انتظارش می‌رفت، سرانجام چراغ سبز گرفت، اما درباره این‌که چقدر می‌تواند به ایجاد تحول اقتصادی در عربستان کمک کند، هنوز تردیدهایی وجود دارد.
سوم نوامبر، عربستان سعودی رسما اعلام کرد که قصد دارد از ماه آینده بخشی از سهام شرکت نفتی دولتی خود را در بورس عرضه کند. آرامکو، که جانشین شرکت نفت عربستان-آمریکاست، در اصل از سوی شرکت‌های آمریکایی پایه‌گذاری شده است و به‌آسانی می‌توان آن را با پسوندهای «ترین» توصیف کرد. آرامکو بزرگترین تولیدکننده نفت دنیاست که کمترین هزینه تولید را دارد و به مدیریت فوق‌العاده‌اش مشهور است؛ و همه این‌ها باعث شده که این شرکت به سودآورترین کمپانی جهان تبدیل شود.
اما تاسیسات کلیدی این شرکت که در خاورمیانه واقع شده است، در معرض حمله ایران قرار دارد، و فروش نفت به کشورهایی که هر روز بیشتر از گذشته نگران تغییرات اقلیمی هستند، چشم‌انداز خوشایندی را در بلندمدت نوید نمی‌دهد. همزمان عربستان مدعی است که می‌خواهد برای کاهش وابستگی‌اش به نفت، به تنوع اقتصادی روی آورد، که این خود ابهام موجود را بیشتر می‌کند. جزئیات بیشتر از اعلام عرضه سهام آرامکو نیازمند شناخت بستر موضوع است:
دلایل تاخیر. فکر عرضه سهام آرامکو عمدتا پروژه ولیعهد بن سلمان دانسته می‌شود که حاکم بالفعل عربستان است و می‌خواهد درآمد حاصل از فروش سهام را برای برنامه «چشم‌انداز ۲۰۳۰» عربستان سعودی هزینه کند که هدف آن مدرنیزه کردن این کشور است. بعد از انتشار اخباری مبنی بر این‌که بن سلمان و مقامات دیگر به عرضه اولیه سهام فکر می‌کنند، تاخیری چندماهه به وجود آمد. اما گزارش‌هایی که می‌گفت بن سلمان و دیگر مقامات مشغول آماده‌سازی مقدمات عرضه سهام هستند این‌طور فهمیده شد که آنها درباره انتشار اطلاعات مالی شرکت (که لازمه عرضه سهام است) دچار تردید هستند. به‌علاوه، نگرانی‌هایی وجود داشته در خصوص این‌که دارایی‌های شرکت ممکن است موضوع اقدامات قانونی قرار گیرد، به‌ویژه، اگر معلوم شود که عربستان مسئولیتی رسمی در حملات تروریستی یازده سپتامبر داشته است.
ارزش احتمالی. ارزش کل شرکت مورد سوال است. بن سلمان گفته است که این شرکت دو تریلیون دلار می‌ارزد، که این یعنی عرضه فقط پنج درصد از سهام آن، صد میلیارد دلار به خزانه دولت عربستان تزریق خواهد کرد. تحلیل‌گران اعتبار این ارزیابی را زیر سوال برده‌اند و ارقامی بین ۱.۵ تا ۱.۸ را تخمین بهتری می‌دانند و حتی برخی ۱.۱ تریلیون دلار هم تخمین زده‌اند. ریاض یک بار گفته است که قصد دارد سالی پنج درصد از سهام شرکت را به مدت ۱۰ سال در بورس عرضه کند و بعد از آن عرضه سهام متوقف خواهد شد تا همچنان کنترل بیشتر سهام را خود در اختیار داشته باشد، ولی برنامه فعلی عرضه سهام روشن نیست.
اطلاعات پراکنده و اندک. مطابق اعلامیه سوم نوامبر، همان‌طورکه پیش‌بینی هم می‌شد، عرضه اولیه سهام ابتدا در بازار بورس داخلی عربستان، موسوم به «تداول»، انجام می‌شود و نه در بازارهای بورس نیویورک، لندن، یا توکیو که بهتر می‌توانند چنین عرضه بزرگی از سهام را مدیریت کنند. هیچ اطلاعاتی درباره شمار سهام قابل خرید وجود ندارد، اما گزارش‌ها می‌گوید که بین ۱ تا ۲ درصد خواهد بود. قیمت هر سهم هم معلوم نیست، و هیچ تاریخ مشخصی نیز برای شروع معامله اعلام نشده است. مشاوران ولیعهد ظاهرا هنوز دنبال راهی هستند که ۲ تریلیون دلاری را که او می‌خواهد، محقق کنند.
ارزش بازار. صرف‌نظر از آن‌چه بن سلمان می‌خواهد، درنهایت بازار در این موارد تصمیم خواهد گرفت، خصوصا وقتی سهام مذکور در بورس‌هایی غیر از «تداول» عرضه شود. برای عرضه داخلی سهام، دولت دنبال تعهد صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولت‌های خارجی (شاید روسیه و چین)، و نیز تعهد از سوی سعودی‌های ثروتمند است؛ ازجمله، آن‌طورکه گزارش شده، عده‌ای از کسانی که اواخر سال ۲۰۱۷ در هتل ریتزــ کارلتون ریاض به اتهام فساد و سودجویی بازداشت شدند. به طور کلی‌تر، گفته می‌شود که دولت عربستان شهروندان این کشور را تشویق می‌کند تا وام‌های بانکی بگیرند و سهام آرامکو را بخرند. از ابتدای انجام معاملات، سرمایه‌گذاران می‌توانند سود مستقیم دریافت کنند؛ مثل وقتی‌که بریتانیا در دهه ۱۹۸۰ شرکت‌های دولتی را خصوصی کرد. اما اصلا تضمینی برای افزایش قیمت سهام وجود ندارد.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری داخلی. عربستان برای آن‌که اقتصاد خود را متحول کند، باید طی چند سال آینده برای یک میلیون جوان جویای کار شغل جدید ایجاد کند. پروژه نیوم (NEOM)، نمونه‌ای ممتاز از چشم‌انداز ۲۰۳۰ است؛ این پروژه پانصد میلیارد دلاری قرار است یک منطقه اقتصادی فوق پیشرفته در بخش شمال غرب عربستان و نزدیک مصر و اردن باشد. اما مشاغل زیادی برای افراد نخواهد داشت، چون تاسیساتی که برای نیوم پیش‌بینی شده قرار است پر از روبات باشد؛ فعلا فقط ساخت یک فرودگاه جدید و چند قصر در آن‌جا تکمیل شده است.
علاقه‌مندی خارجی‌ها. همین تازگی یک کنفرانس سرمایه‌گذاری خارجی مهم در ریاض برگزار شد که هرچند تحت‌الشعاع قتل جمال خاشقجی روزنامه‌نگار ناراضی بود، اما افراد بیشتری نسبت به سال قبل در آن شرکت داشتند. با این‌حال، طبق گزارش‌ها، مدیران شرکت‌های خارجی بیشتر به دنبال کسب درآمد از کمک به عربستان در جذب سرمایه یا کمک به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های (عربستان در) خارج بودند تا این‌که بخواهند در داخل عربستان پولی خرج کنند.
سرمایه‌گذاری عربستان در خارج. احتمالا بخشی از درآمد حاصل از عرضه اولیه سهام، در خارج از عربستان سرمایه‌گذاری خواهد شد؛ هرچند انتخاب بهترین گزینه سرمایه‌گذاری همیشه برای عربستان کار مشکلی بوده است. صندوق سرمایه‌گذاری ملی عربستان با سرمایه‌گذاری ۴ میلیارددلاری در شرکت اوبر (Uber) تا کنون ضرر داده، و حمایت‌اش از صندوق سرمایه‌گذاری سافت‌بانک (SoftBank) ژاپن هم –با توجه به ناکامی عرضه اولیه سهام وی-وُرک (WeWork) و سرمایه‌گذاری سنگین سافت‌بانک در آن– چندان موفق به نظر نمی‌رسد.
بنا به این دلایل و دلایل دیگر، روند عرضه اولیه سهام آرامکو به‌دقت از سوی بازارهای مالی بین‌المللی و همچنین دولت‌های خارجی زیر نظر خواهد بود که همگی آنها معمولا به خاطر روند تصمیم‌گیری عربستان یا به دردسر می‌‌افتند و یا سردرگم می‌شوند و یا هر دو. هفته‌نامه اکونومیست این هفته در مطلب اصلی خود، عرضه اولیه سهام آرامکو را «بزرگترین و پرمخاطره‌ترین عرضه اولیه سهام» خواند و از بن سلمان به عنوان «حاکمی مستبد که دستش آغشته به خون است» یاد کرد ـــ درحالی‌که ریاض اصلا دوست ندارد این نوع مباحث مطبوعاتی به دایره بحث‌های این سرمایه‌گذاری عظیم و تاریخی نزدیک شود.
*سایمون هندرسون هموند بیکر و مدیر برنامه برنشتاین در سیاست خلیج و انرژی در انستیتو واشنگتن است.
