چرا نتانیاهو از انتخابات زودهنگام صرف‌نظر کرد؟

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در یک چرخش ناگهانی هزینه بازی را برای یک رقیب مهم سیاسی خود افزایش داده و تلاش‌ها برای برگزاری انتخابات زودهنگام را به شکست کشانده است؛ چیزی که هفته گذشته اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسید. نتیجه این که دولت او شاید تا موعد مقرر انتخابات در نوامبر ۲۰۱۹، بر سر قدرت باقی بماند. هرچند تضعیف ائتلاف او و از دست دادن اکثریت شکننده ۶۱ به ۵۹ در کنست – پارلمان اسرائیل که ۱۲۰ کرسی دارد – به این معنی هم می‌تواند باشد که هیچ تضمینی برای بقای دولت او تا پایان این مدت وجود ندارد. در هر صورت، نتانیاهو به طور موقت سرپرستی وزارت دفاع، وزارت خارجه، و نخست‌وزیری را بر عهده خواهد گرفت، که شاید نزدیکترین وضعیت سیاسی اسرائیل به نظام ریاست‌جمهوری دوفاکتو باشد.

نتانیاهو تصمیم جدید خود را در نطقی سراسری در ۱۸ نوامبر از تلویزیون اسرائیل بیان کرد و با رد درخواست نفتالی بنت، وزیر آموزش و پرورش، تلاش کرد پایگاه‌اش را در جناح راست و در میان عامه مردم تقویت کند. بنت تهدید کرده بود که اگر وزارت دفاع به او واگذار نشود، استعفا خواهد داد. نتانیاهو محاسبات بنت را در تهدید به استعفا در صورت احراز نکردن پست وزارت دفاع خطا دانست و استدلال کرد که وقتی دولت‌های راست‌گرا در سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۹ از درون متزلزل شدند و سقوط کردند، راه برای به قدرت رسیدن دولت‌های چپ‌گرایی هموار شد که سیاست‌های به گفته او زیانباری‌ را پیگیری می‌کردند.

پس از این نطق، بنت و متحد عمده‌اش آیلت شاکد، وزیر دادگستری، تحت فشار و مورد انتقاد قرار گرفتند. منتقدان می‌گفتند که این دو جاه‌‌طلبی‌های خود را بر حفظ دولت راست‌گرا مقدم داشته‌اند. در نتیجه فشارها بنت و شاکد مجبور شدند اعلام کنند که نظر خود را تغییر داده‌اند. با این‌همه، موشه کحلون، وزیر دارایی و رئیس یک فراکسیون ده‌نفره پارلمانی، همچنان خواستار برگزاری انتخابات زودهنگام است. سرعت و پیچیدگی تحولات، دنیای سیاسی اسرائیل را با مشکل درک وقایع و پیش‌بینی آنها مواجه کرده است.

نتانیاهو، از ماه‌ها پیش، شرکای ائتلافی خود را ترغیب می‌کرد تا با انتخابات زودهنگام موافقت کنند. پس دلیل این چرخش ناگهانی چیست؟ اول از همه باید اشاره کرد به این که چشم‌انداز کلی سیاست خارجی او تغییری نکرده است:‌ یعنی، او با رهبران نیروهای مسلح اسرائیل هم‌نظر است که با توجه به امر فوری‌تر جلوگیری از حضور ایران در سوریه، حفظ آتش‌بس در غزه به افزایش تنش ترجیح دارد. انتخابات زودهنگام می‌تواند حفظ آتش‌بس را دشوارتر کند.

نتانیاهو در عین حال به‌خوبی می‌داند که دو نفر از سه نخست‌وزیر پیشین بر سر افزایش عمده در خشونت‌های اسرائیل و فلسطینی‌ها از سمت خود برکنار شده‌اند. آخرین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که ۷۴ درصد از مردم اسرائیل از واکنش متقابل و محدود نتانیاهو به موج تازه راکت‌پرانی‌های حماس ناراضی‌اند. هرچند در شرایط کنونی بعید است که نتانیاهو این رویکرد را تغییر دهد، اما به نظر می‌رسد که مایل است وقت بیشتری داشته باشد تا نتیجه ضعیف نظرسنجی‌ها به سود او تغییر کند و در این میانه از انتخابات زودهنگام بپرهیزد چرا که افکار عمومی را بیشتر متوجه مسائل غزه می‌کند. البته او نمی‌تواند نارضایتی عمومی را نادیده بگیرد – ناچار تعهدش به این پرهیز شکننده و ناپایدار است و می‌تواند به اقتضای تحولات سیاسی تغییر کند. در عین حال، او می‌داند که نتیجه ۷۴ درصدی نظرسنجی نمی‌تواند به این معنا باشد که چنین میزانی از رای‌دهندگان – یا شماری نزدیک به آن – با در نظر گرفتن خطر جانی جدی برای نیروهای اسرائیلی، موافق حمله زمینی تمام‌عیار به غزه باشند.

به نظر می‌رسد نتانیاهو امیدوار است که اگر انتخابات تا نوامبر آینده به تعویق بیفتد، استعفای اخیر آویگدور لیبرمن، وزیر دفاع، هم فراموش خواهد شد. لیبرمن گفته بود خواستار پاسخ سخت‌تری به حماس است. نتانیاهو می‌داند که برای لیبرمن انتقاد از او در موقعیت یک مخالف سیاسی به‌مراتب سخت‌تر خواهد بود تا این که نتانیاهو را در کنفرانس‌های خبری معمول وزرای دفاع و تیترهای مطبوعاتی مبتنی بر آن هدف حمله قرار دهد. اگر در ماه‌های آینده مساله غزه از حدت‌وشدت بیفتد، جناح لیبرمن ممکن است به عنوان حزب مهاجران در انتخابات شرکت کند – که جایگاه دشواری برای یافتن پایگاه رای خواهد بود چرا که سی سال پس از مهاجرت دسته‌جمعی یهودیان از شوروی سابق می‌گذرد. 

عامل دیگری که شاید در تغییر علاقه نتانیاهو به انتخابات زودهنگام نقش داشته، رابطه او با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، است که ظاهرا به سردی گراییده است. تا همین اواخر، دستیاران نتانیاهو از این که به خبرنگاران بگویند او تنها رهبر در صحنه جهانی است که هم با دونالد ترامپ روابط نزدیک دارد و هم با پوتین، لذت می‌بردند. اما در ماه سپتامبر، نیروهای سوری در تلاش برای مقابله با حملات هوایی اسرائیل، یک هواپیمای نظامی روسی را سرنگون کردند. از آن زمان، پوتین از ملاقات مستقیم با نتانیاهو طفره رفته و گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد که مسکو به دنبال مهار توان اسرائیل در هدف قرار دادن اهداف ایرانی در سوریه است. منتقدان نخست‌وزیر اسرائیل، بدون شک در صورت برگزاری انتخابات زودهنگام از این تنش علیه او استفاده خواهند کرد.

در مورد سیاست آمریکا، تازه‌ترین تحولات در اسرائیل دولت ترامپ را آزاد گذاشته تا طرح صلحی را که مدت‌ها است انتظار آن می‌رود، هر چه زودتر پیشنهاد کند. اگر واشنگتن و نتانیاهو پیشنهاد آن را برای زمانی بگذارند که احتمالا دولت میانه‌روتری در اسرائیل تشکیل شود، شانس موفقیت آن بیشتر خواهد بود. در عین حال، دولت ترامپ نمی‌تواند تا نوامبر آینده منتظر بماند، چرا که این کار با این خطر همراه است که بحث تلاش‌های صلح وارد جریان سیاسی انتخابات بعدی ریاست‌جمهوری آمریکا شود. از همین رو، کاخ سفید احتمالا تصمیم داشته باشد که طرح خود را مدت‌ها پیش از زمان انتخابات مطرح سازد. به نظر می‌رسد نتانیاهو به نوبه خود بر پاسخ منفی تشکیلات فلسطینی به طرح آمریکا تکیه دارد که او را از نه گفتن به دونالد ترامپ معاف می‌کند.

به طور خلاصه، نتانیاهو با مراجعه مستقیم به عموم مردم، میدان را از رقبایش گرفته است. اما تضعیف اکثریت پارلمانی او، احتمالا اعضای ائتلاف را برخواهد انگیخت که بیشترین خواسته‌های خود را مطرح سازند. از همین رو، امکان سقوط دولت او پیش از اتمام دوره‌اش هنوز وجود دارد. مثلا، اگر فراکسیون‌های ارتدوکس افراطی بر مطالبات مذهبی خود پافشاری کنند، در چه صورتی پذیرش نظر آنان نتانیاهو را از دیگر پایگاه‌های رای او که در انتخابات ۲۰۱۹ به آن نیاز دارد، دور خواهد کرد؟ به همین ترتیب، مسئله آتش‌بس غزه بسیار شکننده است و اگر تا پاییز آینده پایدار نباشد، می‌توان اطمینان داشت که راه ناهمواری در پیش خواهد بود.

*دیوید ماکوفسکی هموند پژوهشی برجسته زیگلر در انستیتو واشنگتن است و به ساخت ابزار نقشه‌شناسی تعاملی آن کمک کرده است: شهرک‌های یهودی‌نشین و راهکارها: آیا برای راه حل دو دولت دیر شده است؟