موضع واشنگتن در سوریه و عراق و اختلاف فزاینده با کُردهای ایران

طی چهار سال گذشته، کُردهای ایران شاهد بودند که جماعت‌های کُرد در سوریه و عراق کماکان از سوی نیروهای متخاصم لطمه خورده‌اند و از تلاطم تغییرات در تصمیمات واشنگتن سردرگم شده‌اند. زمانی به نظر می‌رسید آمریکا از تغییری در ایران که برای کُردهای این کشور مفید باشد، حمایت خواهد کرد، ولی حالا مجموعه‌ای از تصمیمات رهبران آمریکا در سوریه و عراق، بسیاری از رهبران سیاسی کُرد ایران را از سیاست‌گذاری آمریکا در منطقه نگران و ناخشنود کرده است.

دو رویداد، به طور خاص، در دوره تصدی ترامپ کُردهای ایران را نسبت به آمریکا بدبین و سردرگم کرد. اول آن‌که آن‌ها شاهد بودند که دولت ترامپ به شبه‌نظامیان شیعه -که با کُردهای عراق دشمنی دارند- اجازه داد شهر کرکوک را در اکتبر ۲۰۱۷ در کنترل خود بگیرند. دو سال بعد، کُردها بازهم شاهد بودند که دولت ترامپ به نیروهای ترکیه اجازه داد به شمال شرق سوریه حمله کنند؛ امری که کُردهای محلی را وادار کرد از خانه‌های خود بگریزند.

این دو رویداد، باعث شد کُردهای ایران نسبت به کمک بالقوه واشنگتن در بهبود حقوق‌شان تردید کنند. حالا شکافی سیاسی بین آمریکا و رهبران کُرد ایران وجود دارد، که ممکن است کُردهای ایران را وادار کند در موضع دیپلماتیک‌شان هم تجدیدنظر کنند. متاسفانه گویا غیر از دولت ایران، هیچ‌یک از دو طرف از چنین شکافی سود نخواهد بُرد.

امیدهای بربادرفته

از دیدگاه کُردهای ایران، موضع تند دولت ترامپ در قبال ایران با رها کردن گروه‌های کُرد در عراق و سوریه تناقض دارد و این را گویای ماهیت بی‌ثبات سیاست آمریکا می‌دانند.

البته همیشه این‌طور نبوده است؛ خروج دولت آمریکا از توافق هسته‌ای برجام (۲۰۱۵) در اوایل دوره تصدی ترامپ، به گروه‌های اپوزیسیون در ایران جانی تازه بخشید. این گروه‌ها پایگاه‌های اجتماعی خود را با خوش‌بینی مجدد بسیج کردند و تحریم‌های آمریکا را گواهی بر تحولات مثبت در آینده نزدیک می‌گرفتند. خروج از توافق هسته‌ای و وضع دوباره تحریم‌های آمریکا بر ایران، رژیم خامنه‌ای را دچار ناکامی‌های دیپلماتیک و اقتصادی عمده کرد و زندگی گروه وسیعی از طبقات متوسط و کارگر کشور را با پیامدهایی دردناک مواجه ساخت. به این ترتیب، کُردهای ایران احتمال می‌دادند تحریم‌های آمریکا موجب تغییر واقعی شود. حتی شایعاتی در مورد وعده‌های غیرمستقیم دولت ایران به اعطای حقوق مندرج در قانون اساسی و تاسیس نهادهای سیاسی محلی برای اقلیت‌های مناطق کشور منتشر شد.

با سقوط کرکوک و ورود نیروهای ترکیه به شمال سوریه، این امیدها بر باد رفت. بعد از آن‌که آمریکا حمایت خود را از ترکیه نشان داد ‌ــ‌کشوری که عموما دشمن منافع کُردها دانسته می‌شود‌ــ‌ کُردهای ایران تدریجا در مورد حکمت و سودمندیِ همکاری نزدیک با واشنگتن تردید کردند.

مسئلهٔ رابطه با آمریکا، حالا بحث سیاسی اصلی کُردهای ایران است. کُردهای سوریه، مطابق گزارش رسانه‌های محلی، به کُردهای ایران هشدار داده‌اند که نسبت به رابطه خود با واشنگتن محتاط‌تر باشند؛ اشاره‌ای به تغییرات سریع در سیاست آمریکا بعد از تغییر ]ناشی از انتخابات[ در کاخ سفید. از دیدگاه کُردهای ایران، آن‌چه زمانی فرصتی برای همکاری بود، به موردی از اعتماد اشتباه بدل شده است.

در حال حاضر، به ‌نظر نمی‌رسد هیچ راه معقولی برای ترمیم شکاف روابط بین واشنگتن و کُردهای ایران وجود داشته باشد، گرچه آن‌ها به‌ طور تاریخی در خط مقدم فعالیت‌های سیاسی و نظامی ضدرژیم در ایران قرار داشته‌اند.

شرایط پیچیدهٔ سوریه نشانهٔ چشم‌اندازی تیره برای کُردهای ایران

پیچیدگی شرایط در سوریه، به مرور زمان فقط بیشتر شده و مسیر امنیت و خودمختاری سیاسی را برای کُردهای سوریه پیچیده کرده است. کُردهای ایران متوجه ناکامی آمریکا و قدر‌ت‌های خلیج فارس در محافظت از جوامع کُرد در کشورهای عربی شده‌اند، و این آن‌ها را وادار کرده تا از رویارویی با دولت ایران پا پس بکشند.

نیروهای آمریکا به‌ طور کلی نواحی کُردنشین شمال سوریه را ترک کردند، ولی کنترل نواحی اطراف میادین نفتی در دیرالزور و حَسَکه را حفظ کرده‌اند. همزمان، ترکیه، روسیه و ایران با فعالیت متقابل خود تلاش‌های آمریکا را در سوریه تضعیف کرده‌اند، که این موجب طولانی‌شدن مناقشه و تشدید تفرقه‌ها شده است. با تغییر در حضور نظامی آمریکا و تضعیف عملیات‌های آمریکا در آن ناحیه، تاسیس یک منطقه اداری نیمه‌خودمختار کردستان در سوریه شبیه اقلیم کردستان در عراق ‌ــ‌که طی دوران تشکیل آن در دهه ۱۹۹۰ مورد حمایت آمریکا بود‌ــ‌ بسیار بعید است.

این محدودیت‌های گوناگون، منجر به ضعف جنبش کُرد در سوریه شده است و شرایط سیاسی خطرناک‌تری هم برای کُردهای ایران به وجود آورده است. کُردهای ایران همچنین فهمیده‌اند که وعده‌های کشورهای خلیج فارس برای ممانعت از مداخله ترکیه و ایران در کشورهای عربی نتایج معناداری نخواهد داشت؛ خصوصا بعد از ناتوانی کشورهای خلیج فارس برای اقدام در سوریه.

برخورد واشنگتن با سوریه به‌ مانند موضوعی حاشیه‌ای، پیامی روشن می‌فرستد مبنی‌ بر این‌که خودمختاری کُردها خارج از چارچوب راهبرد آمریکا در قبال ایران است. ظاهرا آمریکا نفوذ کُردها را رو به زوال می‌بیند و علاقه‌ای ندارد منابعش را برای قماری بازنده خرج کند.

بلوک کُرد از قدیم نفوذ سیاسی و نظامی زیادی در ایران داشته است. با این‌همه، یکی از پیامدهایی که واشنگتن احتمالا به آن توجه نکرده این است که کردها دیگر مثل گذشته برای مقابله با رژیم ایران شتاب نخواهند کرد. کُردهای ایران حالا آینده‌ای ناروشن پیش‌ روی خود می‌بینند و تصمیمات واشنگتن در سوریه و عراق ریشه اصلی نگرانی‌های آن‌هاست.

اقدام برای ترمیم شکاف

به این ترتیب، تشکیل یک بلوک قدرتمند از مخالفان سیاسی کُرد با مشارکت قاطع کُردهای ایران، بدون رفع اشتباهات فاحش سیاست‌های واشنگتن در سوریه ‌ــ‌خصوصا در قبال شرکای محلی آمریکا یعنی نیروهای دموکراتیک سوریه و دولت خودمختار کُردها‌ــ‌ غیرممکن خواهد بود. محور این گام‌های تازه باید این باشد که رهبران سیاسی کُرد در سوریه اجازه یابند در فرایندهای جاری سیاسی و نگارش قانون اساسی مشارکت کنند. به‌علاوه، سرنوشت مناطقی که ترکیه اشغال کرده و کوچاندن اجباری شهروندان کُرد در عفرین و راس‌العین و نواحی دیگر ‌ــ‌که از سوی سازمان‌های بین‌المللی معتبر مستند شده است‌ــ‌ مستلزم آن است که واشنگتن به دنبال راه‌حل‌های واقعی برای این مناطق باشد.

علاوه‌بر این، آمریکا باید تلاش کند نقش حیاتی جامعه مدنی را در نواحی شرق فرات در سوریه، و نقش دیپلماتیک جناح‌های سیاسی تُرک، عرب، و مسیحی را در این منطقه تقویت کند تا یک بلوک سیاسی قابل‌قبول ایجاد شود که بتواند هم در دیالوگ با دولت سوریه و هم در گفتگو با نیروهای هوادار ترکیه در اپوزیسیون شرکت کند. واشنگتن سپس باید مسکو را تحت فشار قرار دهد تا از رژیم سوریه بخواهد سازشی را با یک چنین بلوک سیاسی در شمال شرق سوریه بپذیرد. نهایتا، عادی‌سازی امنیتی و سیاسی‌ای که واشنگتن برای متحدانش در نیروهای دموکراتیک سوریه و دولت خودمختار کُردها می‌خواهد، باید به روابطِ متعارف با بلوک سیاسی کُرد در ایران هم برسد.

غفلت واشنگتن از سوریه به تهران اجازه داده است که نفوذش را در منطقه گسترش دهد، و از این روایت که آمریکا به متحدانش خیانت می‌کند، بهره‌برداری کند. کُردهای ایران با نگرانی فراوان امور کُردها را در سوریه و عراق زیر نظر دارند، و بر اساس آن‌چه می‌بینند، در آینده درباره رابطه خود با آمریکا تصمیم خواهند گرفت.