محک اعتبار نخست‌‌وزیر عراق: مهار شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران

روز ۱۹ ژوئن، يک گروه ناشناس شبه‌نظامی راکتی به سوی قلب ناحيه‌ نفتی عراق در استان بصره پرتاب کرد؛ این راکت در فاصله‌ تقریبا صدمتری محل اسکان مهندسان آمریکایی و بین‌المللی فرود آمد که در این بزرگ‌ترین میدان‌ نفتی کشور کار می‌کنند. امسال این هشتمین حمله راکتی به تاسیسات مربوط به آمريکا در عراق است و بلافاصله پس از حملات روزهای ۱۷ تا ۱۸ ژوئن به تاسیسات آموزشی ائتلاف در تاجی و موصل رخ داده است.

هرچند کسی از شهروندان خارجی در حملات اين هفته کشته نشده است، ولی دو عراقی مجروح شدند و این حوادث حضور دیپلماتیک واشنگتن را در محل دستخوش اختلال کرده است. سفارت آمریکا در بغداد و کنسولگری‌اش در اربیل با نیمی از کارکنان معمول به کار خود ادامه می‌دهند و همه‌ کارکنان غیرضروری در اوایل ماه می به خاطر نگرانی‌های امنیتی فراخوانده شده‌اند. پیش‌ از این، کنسولگری بصره بعد از آن که هدف شلیک راکت قرار گرفت در سپتامبر گذشته به حال تعطیلی درآمد.

حملات موصل و بصره به طور خاص اسباب نگرانی است، چون پس از هشدار جدی نخست‌وزیر عادل عبدالمهدی رخ داده که گفته بود شبه‌نظاميان عراقی باید عملیات‌های نظامی مستقل خود را نه‌تنها در داخل کشور بلکه در سراسر خاورمیانه متوقف کنند. یک روز پس از حمله‌ ۱۷ ژوئن به تاسیسات تاجی –که روز یکم ماه می نیز به آن حمله شده بود– نخست‌وزیر محدودیت‌هایی بر نیروهای مسلح غیردولتی عراق صادر کرد که به خلاف معمول موارد مشخصی را اعلام می‌کرد:

۱. بدون مجوز، توافق و کنترل دولت عراق، فعالیت یا جابه‌جایی هر گونه نیروی خارجی در خاک عراق ممنوع است.

۲. بدون موافقت دولت عراق، از حضور هر کشور منطقه يا خارج از منطقه در خاک عراق و اجرای فعالیت‌هایش خلاف هر طرف دیگری، خواه کشوری همسایه یا خارجیان داخل و خارج عراق، جلوگیری می‌شود.

۳. اقدامات هر نیروی مسلح عراقی يا غیرعراقی، خارج از چارچوب فرماندهی نیروهای مسلح عراق و نظارت فرماندهی کل ... ممنوع خواهد بود.

۴. هر نیروی مسلحی که در چارچوب نیروهای مسلح عراق و تحت فرمان فرماندهی کل کار کند ... اجازه نخواهد داشت بدون اطلاع، اداره و کنترل نیروهای مسلح عراقی و بدون نظارت فرمانده کل دست به جابه‌جایی، عملیات، ذخیره‌سازی، یا فعالیت بزند.

ظرف ۲۴ ساعت پس از صدور اين فرمان، راکت‌های تازه‌ای در موصل و بصره فرود آمدند.

این حملات همچنین مصادف شد با تلاش‌های آمریکا برای مشورت دادن به فرماندهی عملیات نینوای عراق که مشغول مذاکره برای بیرون راندن شبه‌نظامیان غيرمحلی از موصل و دشت‌های نينوا است. عبدالمهدی پیش‌تر در ماه آگوست گذشته دستور بیرون راندن آن‌ها را داده بود، ولی نیروهای شبه‌‌نظامی از اطاعت فرمان یا حتی به رسمیت شناخت اتوریته او سر باز زده بودند.

در همین حال، قرار است اکسون موبیل و چين یک معامله کلان امضا کنند که حدود ۵۰ میلیارد سرمايه‌گذاری ضروری و دانش مديریت پروژه را وارد بصره و بقیه بخش‌های نفت عراق خواهد کرد. حداقل یکی از تازه‌‌ترین راکت‌های شلیک‌‌شده در نزدیکی تاسيسات اکسون فرود آمد؛ اگر این شرکت تصمیم بگیرد کارکنان‌اش را از بصره فرا بخواند، این دومین فراخوانی احتیاطی پس از بالا گرفتن تنش‌ها ميان ايران و آمریکا در اوايل ماه می است. در واقع، تهران و گروه‌های نیابتی‌اش به شکلی پوشیده برای مانع‌تراشی در مسیر ابتکارهای آمریکا در زمینه انرژی طی سال گذشته مداخله کرده‌اند و تازه‌ترین حمله در بصره می‌تواند نمونه‌ای حاد از این گرايش باشد. رهبران ایران ممکن است در نهایت هدف‌شان ايجاد اختلال در پا گرفتن معامله اکسون باشد که ممکن است رسماً در اواخر امسال اعلام شود؛ یعنی زمانی که نخست‌وزیر عبدالمهدی قرار است از کاخ سفید دیدن کند.

به رغم این تحریکات، پاسخ واشنگتن باید پاسخی سنجیده و متناسب با آسیب‌پذيری سياسی عبدالمهدی باشد. رهبران آمریکا باید به طور خصوصی –و نه علنی– از بیانیه محکم ۱۹ ژوئن او استقبال کنند. در عین حال، باید این نکته را نیز اذعان کنند که انجام حملات پراکنده‌ راکتی بیش از شمار اندکی شبه‌نظامی (کمتر از ۲۰ نفر) نیاز ندارد. در نتيجه، واقع‌بینانه که بنگریم، عراق همچنان برای ممانعت از اين نوع حملات مشکل خواهد داشت؛ درست مثل هر جامعه‌ پس از جنگ ديگری که گروه‌های مسلح و ده‌ها هزار جنگ‌افزار دوره جنگ در آن وجود داشته باشد. مادامی که دولت عراق بتواند نشان دهد که در حال برداشتن گام‌هايی جدی برای احراز حاکمیت‌اش و تقويت تسلط بر شبه‌نظامیان است، ایالات متحده آمریکا نباید اجازه دهد چنین حوادثی روابط دوجانبه را تضعیف کند یا موجب کاستن از حضور دیپلماتیک‌اش شود.

فوری‌‌ترین مساله‌ای که باید تحت نظر داشت، کوشش‌های عبدالمهدی برای پاکسازی موصل و دشت‌های نينوا است که گروه‌های کوچکتر شبه‌نظاميان (که بسیاری از آن‌ها تحت حمایت ایران هستند) سرسختانه از تن دادن به دستورات قانونی او امتناع می‌کنند. او برای بیرون راندن و تنبیه رهبران شبه‌نظامی متمرد در این مناطق، باید بخش امنیتی حکومت را بسیج کند و حمایت بازیگران کلیدی سیاسی مثل آيت‌الله علی سیستانی يا فرمانده سپاه بدر هادی العامری را جلب کند. اگر او بتواند این کار را پیش از دیدار از واشنگتن انجام بدهد، رهبران آمریکا باید تلاش‌های او را به مثابه‌ نشانه‌ای روشن از حسن نیت و مقاصد آینده او قلمداد کنند. این اقدامات هرچند گامی کوچک باشد، ولی گام دشواری است که باید بی‌سروصدا تشويق و تقویت شود.

*مايکل نايتز هموند ارشد انستیتو واشنگتن است که مدت‌ درازی را در عراق از سال ۲۰۰۳ کار کرده و از جمله دیرزمانی نيز در خدمت نیروهای امنیتی کشور بوده است.